Deutsches Rechtswörterbuch (DRW): Litus

Litus

, Letus

(mlat.) und Letus (frankolat.) gehören zur idg. Wz. *lē(i)- "nachlassen" und (mit Wurzelerweiterung) *le(i)d- "träge, müde sein" und germ. *lēt "Gelassener" (vgl. IEW. 666 u. ausführl. Kralik,LBai. 431-437, L. Bloomfield, Salic Litus, in: Studies in honor of H. Collitz ... (Baltimore 1930) 83-94, Gamillscheg,RomGerm. I2 258 sowie R. Schmidt-Wiegand, Frk. u. frankolat. Bez. ..., in: GöttNachr. 1972, Phil.-hist. Klasse, 244-246)
an die Scholle gebundener Minderfreier verschiedener Abstufung, in den germ. Volksrechten zwischen Freiheit und Unfreiheit in einem "Konglomerat von Zwischenpositionen" (Cl. Schott, Freigelassene u. Minderfreie in den alem. Rechtsquellen, in: ders. (Hg.), Beiträge zum frühalem. Recht (Bühl 1978), 171) stehend, bes. im altsächs. Recht "ein abhängiger kriegerischer Gefolgsmann des edelings" (G. Landwehr, Die Liten in den altsächs. Rechtsquellen, in: ders. (Hg.), Studien zu den germ. Volksrechten, Gedächtnisschrift für W. Ebel (Frankfurt-Bern 1982) 122), später im allgemeinen Stand der Hörigen aufgehend

I in den Vorschriften der Volksrechte spiegelt sich der soziale Status des Liten (Höhe des Wergelds) und die Durchlässigkeit der Grenzen zwischen Unfreiheit, Halbfreiheit der Liten und Freiheit; die mehr oder minder große Eigenverantwortlichkeit im Gericht und im Verhältnis zum Herrn erlaubt Rückschlüsse auf die Rechtsstellung des Liten 
  • 507/11 PLSal.(MGH.) 35 § 8 u. 50 § 1
  • de rapto ingenuorum uel mulierum ... si uero puer regius [fuerit] uel letus [qui] ingenuam feminam traxerit, de uita conponat
    507/11 PLSal.(MGH.) Tit. 13, 7 (S. 61)
  • si quis [homo ingenuus] alienum letum, qui apud domino suo in hoste fuerit, extra consilium domini sui ante regem per denarium ingenuum dimiserit et ei fuerit adprobatum, mallobergo maltho thi atomeo leto hoc est ivm denarios ... culpabilis iudicetur
    507/11 PLSal.(MGH.) Tit. 26, 1 (S. 96)
  • de homicidiis a contubernio factis ... de Romanis uero occisis uel letis [et pueris] haec lex [superius conpraehensa ex] medietate soluatur
    507/11 PLSal.(MGH.) Tit. 42, 4 (S. 164) [weitere Belege s. Register]
  • si quis alteri articulum policem truncaverit, solvat sol. 6. si prima iunctura truncatus fuerit, solvat sol. 3. si leto contigerit, solvat sol. 4
    um 600 LAlam.2 11 § 6
  • letus ... in ecclesia aut in heris generacionis dimissus
    um 600 LAlam.2 17 § 3
  • si quis servum suum tributarium aut litum [gloss. mit laz LRip.(MGLL) 277] fecerit, si quis eum interfecerit, 36 solidos culpabilis iudicetur
    1. Hälfte 7. Jh. (Hs. 8. Jh.) LRib.(Beyerle-Buchner) Tit. 65 § 1
  • [Buße, wenn ein Kind nicht rechtzeitig getauft wird:] si de nobile generi fuerit cxx solidos fisco componat, si ingenuus lx, si litus xxx
    782/85 LSax.(Schwerin) 40
  • 782/85 LSax.(Schwerin) 41
  • placuit omnibus Saxonibus, ut ubicumque Franci secundum legem solidos xv solvere debent, ibi nobiliores Saxones solidos xii, ingenui v, liti iiii conponat
    797 LSax.(Schwerin) 46
  • si nobilis litum occiderit, xxvii solid[os] uno denario minus componat domino suo, et propinquis occisi solid[os] ix excepta tertia parte unius denarii ...
    um 800 LFris.(Eckh.) I § 4
  • um 800 LFris.(Eckh.) II §§ 5 u. 8 - 10
  • [thiubda:] litus conditionem suam per omnia similiter faciat, id est sua sexta manu iuret
    um 800 LFris.(Eckh.) III § 4
  • inter litos vis facta medietate minori compositione solvenda est
    um 800 LFris.(Eckh.) IX § 16
  • liti vero compositio ... medietate minor est quam liberi hominis
    um 800 LFris.(Eckh.) S. 78
  • si liber homo spontanea voluntate, vel forte necessitate coactus, nobili seu libero seu etiam lito in personam et in servitutium liti se subdiderit et postea se hoc fecisse negare voluerit, dicat ille qui eum pro lito habere visus est ...
    um 800 LFris.(Eckh.) XI § 1
  • si litus semetipsum propria pecunia a domino suo redemerit et unum vel duos vel tres vel quotlibet annos in libertate vixerit ...
    um 800 LFris.(Eckh.) XI § 2
  • compositio liti librae ii et unciae ix, ex qua due partes ad dominum pertinent, tertia ad propinquos eius
    um 800 LFris.(Eckh.) XV § 3
  • 802 Cap. I 1 S. 101
  • 802/03 LCham.(Eckh.) § 5
  • si quis de lido suo pro aliqua causa in ratione fuerit inventus, super noctes xiv ipsum lidum ad placitum adducat, si senior suus in ipso comitatu est
    um 802/03 LCham.(Eckh.) § 44
  • de raptu: si quis ingenuus cum lidis raptum fecerit, cum uno wadio et una manu emendare studeat
    um 802/03 LCham.(Eckh.) § 45
  • quicumque gladio stricto super alterum cucurrerit et retentus ab alio fuerit, xii solidos conponat vel in manu liti sui vel sua arma iuret
    um 802/03 LSax.(Schwerin) 19
  • litus occisus cxx solidis conponatur, multa vero vulnerum eius per omnia duodecima parte minor quam nobilis hominis
    um 802/03 LSax.(Schwerin) 22
  • servus a nobili occisus xxxvi solidis conponatur vel tribus iurantibus negetur; a libero vel lito pleno sacramento negetur
    um 802/03 LSax.(Schwerin) 22
  • litus si per iussum vel consilium domini sui hominem occiderit, ut puta nobilem, dominus conposicionem persolvat vel faidam portet
    um 802/03 LSax.(Schwerin) 22
  • um 802/03 LSax.(Schwerin) 27 (Cap. 36)
  • homo regius, id est fiscalinus, et aeclesiasticus vel litus interfectus centum solidis conponatur
    803 Cap. I 1 S. 117
II
außerhalb der Leges begegnet Litus -- mit zunehmender Konzentration im nordwestl. Deutschland -- überwiegend in Traditionsurkunden und Immunitätsprivilegien; weitere Fundstellen s. Waitz,VG. V2 220ff., W. Wittich, Die Grundherrschaft in Norddeutschland (Leipzig 1896) 271ff., u. G. Beyreuther, Die frühmittelalterl. Liten (Diss. phil. Berlin-Ost 1982) passim
  • possessio vel donatio, cum terris, cum domibus, ædificiis, accolabus, mancipiis, litis, sylvis, campis
    706 Echternach (bestimmt für)/Pardessus II 273
  • 722 Cap. I 2 S. 334
  • cum omnibus rebus ad se pertinentibus vel aspicientibus, id est omnibus terris domibus aedificiis accolabus mancipiis litis libertis et beneficia ingenuorum
    774 MGDiplKarol. 113
  • 777 WirtUB. I 18
  • 779 Fulda (bestimmt für)/MGDiplKarol. 177
  • 779 WirtUB. I 24
  • tota terra, quam L. litus meus incolebat
    794 S.J. Fockema Andreae, Bijdr. tot de nederlandsche Rechtsgeschiedenis III (Haarlem 1892) 27 (weitere Belege)
  • U. quondam nobilis nunc noster [Kloster Werden] litus est
    9. Jh. Socin,NB. 646 Anm.
  • 9. Jh. WürtGQ. II 254
  • omnes concessiones quas priorum regum temporibus habuerunt firmiter eidem loco concessimus, ... ut a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii decimae exigantur, neque a comite vel ex qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iustitiam faciendam aliquo banno constringantur, sed coram advocatis eiusdem loci iustitiam facere cogantur
    913 Corvey (bestimmt für)/MGDipl. I 14
  • 929 MGDipl. I 56
  • 937 MGDipl. I 95
  • si vero aliquis ex libertis voluerit iamundling vel litus fieri aut etiam colonus ad monasteria supradicta cum consensu coheredum suorum, non prohibeatur a qualibet potestate, sed habeat licentiam nostra auctoritate
    937 Hamburg (bestimmt für)/MGDipl. I 99
  • 947 Essen (bestimmt für)/MGDipl. I 167
  • 955 MGDipl. I 256
  • 961 MGDipl. II 11
  • servi vel lidi vel coloni vel qui dicuntur fiscales vel censuales
    965 Weißenburg (bestimmt für)/MGDipl. I 401
  • 970 Magdeburg (bestimmt für)/MGDipl. I 529
  • 973 Magdeburg (bestimmt für)/MGDipl. II 38
  • 976 Osnabrück (bestimmt für)/MGDipl. II 160
  • inprimis ut idem monasterium cum omnibus ad se pertinentibus plenissimae immunitatis securitate perfruatur neque publicis exactionibus vel quibuscumque modis illorum servi liti vel liberi a qualibet iudiciaria potestate constringantur
    Anf. 11. Jh. (Fälschung) auf 931 Werden (bestimmt für)/MGDipl. I 62
  • 1069 Dobenecker,Reg. I 182
  • excepto quod predictus advocatus ... ter in anno placita sua in domo episcopali cum litis ex advocatie iure ad se pertinentibus habeat
    1133 HHalberstUB. I 137
  • 1155/65 Dobenecker,Reg. II 56
  • 1737 Zedler XVI 871
unter Ausschluss der Schreibform(en):
unter Ausschluss der Schreibform(en):