Deutsches Rechtswörterbuch (DRW): Amtmann
Artikel davor:
Ämtlespflege
Ämtler
Amtleute
Amtleuteessen
Amtleutegericht
Amtleutekleidung
Amtleuteschmaus
amtlich
amtlos
Amtsmahlmühle
Amtmann
automatisch generierte Links zu anderen historischen Wörterbüchern:
ahd. ambaht-, ampaht- uä., nd. ambacht-, ammecht(es)-, am(m)et-, hd. Nebenformen ambah(t)-, ambach(t)(z)-, amb(e)t-, am(m)echt-, am(m)et-, amit-, ammichs-, amp(ut)-, ampt(h)-, ampts-, -man, -maen, pl. -leut(e), -leuthe, -lewt(t)e, -lu(i)de, -lut(h)e, -luͥtte, -luyte, -mannen
A I
Dienstmann, Ministeriale, insbesondere Inhaber eines Hofamts
- nach hoverehte sol ieglich dienstman geborn truhsaezze sin, oder schenk, oder marschalc, oder kamerer. als der herre hof oder hohzit hat, so suln die vier amptman irin ampt verdienen1275/87 Schwsp.(R.) Lehnr. 118
- in grôzer wer wart funden der Gunthêres ambetmanoJ. Biterolf V. 10558
- BrschwRChr. V. 2963
Faksimile - digitalisiert im Rahmen des Projekts dMGH
A II
Würdenträger
- dar neme we uth dat rike unde des rikes ammechtman, den koning van Beme1313 Schiller-Lübben I 71Faksimile (ca. 218 KB)
- dy selben wal solten mit nam tuen des reiches ambtleut, und sind dy: ercz bischoffe zu Meincz, Triel und Chöln ...1427 AndreasRegensb. 620
- er [König Wenzel] wær der hôhist amtmann den daz rîche hetoJ. ÖRChr. II Vers 59006
A III
Beamter, Angestellter im allgemeinen Sinne
- tribunus ampahtmanoJ. AhdGl. I 89Faksimile - digitalisiert von der ULB Düsseldorf
- unn sint diz die nûne ambahman die lidic sont sin: der kellere, der schenke, der scultheize [usw.]1272 Hanauer,Constd'Alsace 202Faksimile - in Google Books
- von dez herren gesinde, amtman, burchmanne oder dinstmanne1287 WürzbLFr./MGConst. III 374Faksimile - digitalisiert im Rahmen des Projekts dMGH
- ez en sol kain stat keinez herren ungeraiten amptman ze burger nemen1298 WürzbLFr./MGConst. IV 28Faksimile - digitalisiert im Rahmen des Projekts dMGH
- noch och den weibel, noch enhein ander amptman [lateinisches Original: officialis] setzen süllenum 1300 BernStR. I 6
- sol man gen dem brobst in dem obern hof und dem meger in dem nidern hof einen dienst in und iren anbahtluͥttenAnf. 14. Jh. Konstanz/ZGO.2 9 (1894) 269
- daz unsere amptleute oder swer daz sieden bestetet1311 Hallstadt/OÖUB. V 37Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- daz wir, noch kein unser ambtman kain vorderung darumb ... nicht sallen haben1319 MBoica XV 42Faksimile - in Google Books
- wir noch chein unser amptman wer er si noch anders iemant1332 MühlhsnUB. 405 nr. 844Faksimile - digitalisiert im Rahmen von UrMEL
- söllent die dri echevin ietwädrem der zwoier amptmannen vorg. für das mal 15 ß ₰ geben1352 Fessenberg/GrW. V 26Faksimile (ca. 256 KB)
- allen vnsen mannen amptluyten vnde anewaldin1359 LiegnitzUB. 143 nr. 212Faksimile - in Google Books
- allen unsen ammetluden unde underdanen, de in unsem rike sint to Denemarken1363 HanseRez. I 230Faksimile - in Google Books
- die vier ambachlute, das ist der nidermueller, der keller, der buttel und der fronebanwart1423 Achenheim/GrW. V 487Faksimile (ca. 301 KB)
- burgemeister, schepen und raide und ander ampluide1424 Cleve/HomeyerFestgr. 27
- habin geteydinget die burger unde amptluthe1425 Freiberg/FreibergUB. II 77 (nr. 978)Faksimile - digitalisiert vom Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde (ISGV)
- allen und jeglichen unsern amptleuthen welcherley wesens die sindt1427 SchlesLehnsUrk. I 374Faksimile - in Google Books
- ein iglich gebittiger ader amptsman des ordens1440 AktStPr. II 635
- allin unsern amechtleuten geistlichen und wertlichen1454 Wutke,SchlesBergb. I 80 nr. 195Faksimile - digitalisiert im Rahmen von Czech Medieval Sources online
- die ambtleut (damit will ich pfleger, richter vnd gerichtschreiber gemaint haben)1531 LaijischeAnzeigung 5a
- die ambtleut bei unserm perkwerch als perkmaister, geschworn, schiner ... nit entsetzen1556 Schwaz/Wagner,CJMet. 159 [uö.]Faksimile - in Google Books
A IV 1 a α
der Verweser des Landesherrn für größere Gebiete, Landvogt
- des obersten amptmannes, der gewaldik ist des ganczen landes czu Behem1328 IglauOberhof 171Faksimile (ca. 255 KB)
- Gotfridus bleeff erczebisscup to Bremen vnde her Mauricius wart syn amptman ouer alle des stichtesum 1350 BremGQ.(L.) 97Faksimile (ca. 178 KB)
- Rudolf von Homburg, lantkomendür ze Behan und mines herren kaiser Karelen amptman ze tütschen landen1361 SGallenUB. IV 9
- als wir durch vnsere lande der Newen marke zu Brandenburg ... nutze willen die edlen herren ... czu foyeten vnd amptluten ... gesatzt haben1403 Fidicin IV 106Faksimile des Originaldrucks - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- ein oberster amptman und burggrave zu Miltenberg1422 OStR. I 317Faksimile (ca. 234 KB)
- das her eyn amptman des stifftes sulde seyn unde eyn vitzthum obir Doryngen1425 Rothe,DürChr. 255Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- unsers obristen ambtman und chamermeister1462 Tirol/ÖW. V 61Faksimile (ca. 43 KB)
A IV 1 a β
der Vorsteher eines Amtsbezirks
- han das unsern ametluten unde unsern steten bevolhen, das sie ime beholfen sin1294 MGConst. III 485Faksimile - digitalisiert im Rahmen des Projekts dMGH
- gen unserm vitzdomb, richter oder ambtman1311 BairFreibf. 6Faksimile - digitalisiert im Rahmen von "austrian literature online (ALO)"
- unnsern ... hawbtlewtten, phlegern und ambtlewtten1327 MittSalzbLk. 5 (1865) 174Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- landvoͤgte, pflegere und amptlůte1333 BaselUB. IV 103Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- allen unsern und des richs getrüwen, lantvögten, ambachtlüten und andern1339 SchlettstStR. 33Faksimile (ca. 73 KB)
- allen vnsern amptleuten, vicztumen, richtern, pflegern ... vnd auch burgermaistern, reten vnd burgern gemainlichen aller vnser lande vnd stet1349 BreslUB. 175Faksimile - in Google Books
- alse ammetlůde vnde wøghede tů rech[t]e důn schollen1356 MecklUB. XIV 89 nr. 8263
- ghesat tot onsen drossaet, amptman ende richter tot Gelren in onser stat ende in den lande van GelrenoJ. MnlWB. I 403 [uam.]Faksimile - in Google Books
A IV 1 a γ
Amtsknecht, Fron, Büttel
- so sol der rat ... denselben priestern ... ir boten und amptluͤte ... lihen1378 HeilbronnUB. I 134 nr. 310
- ihrem ammechtman, der den schepphen dinetEnde 14. Jh. Weichb.(Dan.) 253 Art. 16
- unsere amptlude adir lantknechte1456 BlankenburgStR. 234Faksimile (ca. 76 KB)
- der richter solt dem ambtman zusprechen1462 MittSalzbLk. 15 (1875) 19
- amptman oder waibel1469 SGallenOffn. II 95Faksimile - digitalisiert im Rahmen der "Sammlung Schweizerischer Rechtsquellen online"
- ains hern von Ow botten oder amptman1518 Ermatingen/GrW. I 244Faksimile (ca. 248 KB)
- ambtknecht, die man sonst fronpotten, ambtleüt oder schergen nennt1531 LaijischeAnzeigung fol. 7b
- khain ... ambtman, landscherg oder ... undterknecht1553 BairFreibf. 248Faksimile - digitalisiert im Rahmen von "austrian literature online (ALO)"
A IV 1 b α
Forstwesen
- auch wer der ist, der zymern wil, der sol der gesworen hawer einen mit ym füren zu dem obersten amptman des waldes14. Jh. NürnbPolO. 306Faksimile (ca. 143 KB)
A IV 1 b β
Bergbau
- alle amptlute uf dem bergwerke1379 FreibergUB. I 96Faksimile - digitalisiert vom Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde (ISGV)
- unsere bergwerke mit ... amtleuten und dienern versehen1566 KölnBQ./PreußBergO. 226
A IV 1 c
Stadtvogt, Stadtrichter
- noch suͤllen si zu keiner antwurt sten vor dheinem richter oder yemant anders, wie er genant ist, wann nůr allein vor irem rechten amptman, den si iezunt haben oder hernach gebinnen von unsern und dez reichs wegen in der stat ze Fridberg1350 FriedbergUB. I 182 (nr. 407)Faksimile (ca. 45 KB)
- um 1350 WienStRb. Art. 33
Faksimile (ca. 160 KB)
- 1386 Haßlach/FürstenbUB. II 337
Faksimile - digitalisiert von der ULB Düsseldorf
- 1410 WernigerodeUB. 150 nr. 242
Faksimile - in Google Books
- um 1500 Veringen/Wigand,Denkw. 12
Faksimile (ca. 121 KB)
- der des reiches amptman ist über Schweinfurt1513 HistVolksl.(Lilienc.) III 124
- setzen wir ... unser stat ... einen amptman als des orts obersten verweserum 1528 Krautheim/OStR. I 198Faksimile (ca. 248 KB)
- de schoutet oft amptman van der stadt van Antwerpen1545 CoutAnvers I 106Volltext - digitalisiert im Rahmen von "Recht uit de Lage Landen"
- is in de voorscreven stadt eenen amptman ende eenen lieutenant, diewelcke dienen bij commissie van Zijne Majesteit1570 CoutBruxelles 2Volltext - digitalisiert im Rahmen von "Recht uit de Lage Landen"
A IV 2
grundherrlicher Beamter, Vogt, Meier, Ortsrichter
- [Glosse für villicus]oJ. AhdGl. III 264 nr. IV 165Faksimile - digitalisiert von der ULB Düsseldorf
- 12. Jh. Sumerlaten 20
- vilicus, qui ammetmann vulgariter dicitur1280 WestfUB. III 582 nr. 1110Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- daß der gruntherr nicht hiet seinen ambtmann im markt1404 NÖsterr./ÖW. VII 373Faksimile (ca. 49 KB)
- ambtman vnd pergmaister derselben weingerten1461 WienCopeyBuch 273Faksimile - in Google Books
- ain ieder herr außwendig der herrschaft, er sei geistlich oder weltlich, der güeter hie im thaal gelegen ze leihn oder ze fertign hat, soll ainen ambtman oder anwalt habn hie, der solche lehn oder burkrecht an seiner stat leich1493 NÖsterr./ÖW. VIII 987 [usw.]Faksimile (ca. 45 KB)
A IV 3
Vogt eines geistlichen Landes- oder Grundherrn, Beauftragter einer geistlichen Stelle zur Erledigung weltlicher Angelegenheiten
- ez scholl auch der probst und sein ambtleut ... allsach richten auf dem selben gut die inner hauzz geschehent1303 SPöltenUB. I 210Faksimile - in Google Books
- 1312 Grafenthal UB. 99 nr. 117
- eynen man setten to enen gogreven over den Brochof, ande de selve sal och eyn ammetman dar over sin1325 WestfLR. p. 41Faksimile (ca. 55 KB)
- darumb soll nieman anders rihten, denn miner fröwen amptman in jrem namen1363 Argovia 9 (1876) 43Faksimile - digitalisiert im Rahmen von "E-Periodica. Schweizer Zeitschriften Online"
- 1373 FürstenbUB. VI 110
Faksimile - digitalisiert im Rahmen von HathiTrust
- dem armen spital zu Baden oder sinen amptluten1408 BadenArgUrk. I 249
- der ampman soll in abwesen meiner herrn von Freysing ganzen und vollen gwalt haben1491 NÖsterr./ÖW. VIII 1049Faksimile (ca. 51 KB)
- 1491 WürtLändlRQ. I 293
Faksimile (ca. 43 KB)
- das ... ain jeder pfarrherr oder sein stadthalder sol ainen ambtman haben16. Jh. ÖW. VI 312Faksimile (ca. 39 KB)
A IV 4
städtischer Beamter, Ratsherr; insbesondere städtischer Finanzbeamter
- als gewonlich ein ichlich stat die gemeinde amptluͤte hat, die zölle und ander gülte nemet in1337 Ammenh. V. 16721
- amptlute von des burgermeisters ... des rates und ... der burger Zvrich heissenne und gebottes wegen1340 BadenArgUrk. I 9
- der rat sol auch alle iar amptleute seczen, daz sint vorstmeister und butel1358 SchlettstStR. 66Faksimile (ca. 73 KB)
- den borghermesteren unde dem ghantzen rade der stad to Lubeke, unde Frederike unde Otten, eren ambachtluden1391 LübUB. IV 600 nr. 544Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- amptlütten, die brott, win, fleisch und ander ding schatzent1400 LuzernStR. 38Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- welhen man erkiust zů eim amptman hie in der stat, ez sie zů burgermaistern, rechnern, brot besehen, fleisch besehen, pfennig kiesen, oder welcherlai ampt daz were1404 Wimpfen/OStR. I 87Faksimile (ca. 60 KB)
- amputluͤten, die der stad geilt innemen1409 JenaUB. II 11 nr. 19Faksimile - digitalisiert im Rahmen von UrMEL
- daromb muß eyn amptman sin / der alle sache vnd sorge neme yn / dy eyne stat gemeinlichen antreten / und gekorn sy von allen rethen1414 JournDeutschl. 1, 2 (1784) 331Faksimile - digitalisiert von der UB Bielefeld
- die amptlude gesett von den raide1441 UtrechtRBr. I 337Faksimile (ca. 192 KB)
- allen amptleuten, als burgermeystern, kamerern, zynstern ... gotzhawßmeystern15. Jh. BayreuthStB.1 279
- consules qui amptman vulgariter appellantur1514 Neuß/KölnReg. IV 106 nr. 513Faksimile - digitalisiert von der Universitäts- und Stadtbibliothek Köln
- ez sullen auch die putel ainem ieclichen zinser und pfenter und ainem ieclichen der burger amptman gehorsam seinoJ. NürnbPolO. 12Faksimile (ca. 143 KB)
A V 2
Inhaber eines Kirchenamts
- die uir amechtlute [Dompropst, Dechant, Vizepropst, Keller] dez gotishuses14. Jh. LeitmeritzStR. 188
- schrynmeistern und amptluden zo sent Christoforus1415 Köln/NrhAnn. 71 (1901) 15
- wir P. apt zur N.C., bekennen ... das wir mit vulbort unsir ambachtlewte unde eldisten unde unsirs convents1427 NeuzelleUB. 71
A VI
Huber
- 1795 IdLiefl. 6
Faksimile - digitalisiert von der SLUB Dresden
- der meiger sol ouch einen banwart setzen, wellen die ambachtlute gekiesentoJ. Elsass/GrW. I 678Faksimile (ca. 245 KB)
- düsse drütteyn ametlüde solen de spinde dreghen und snydenoJ. Herdecke/Steinen,WestfGesch. IV 119Faksimile - digitalisiert von der Universitätsbibliothek Heidelberg
A VII
Beauftragter für einen Sonderauftrag, Sachwalter, Fürsprech
- [Mehrere Adelige haben gemeinsam die Stadt Bretten zu Lehen empfangen; sie sollen nun] einen under in kiezen unde den sezzen zu einem amitman, unde sol der die stat innehalden von junchere Wilhelmis wegen von Ebirstein ... unde der, die di stat enphangen hant1315 OStR. I 739Faksimile (ca. 51 KB)
- anclager und amptmann, der geseczt wirt von der gemain [lat.: actor et syndicus ab universitate constituti]1338/47 Tomaschek,Trient 173Faksimile - in Google Books
- [Glosse für actor, procurator]AhdGl. III 137, 184Faksimile - digitalisiert von der ULB Düsseldorf
A VIII
militärischer Befehlshaber, Burggraf
- eingeben und eingeantworten alz seinen trewen amptlewten sein burg Frideburg1327 HohenloheUB. II 231
- eyn amptman derselben burg1342 Würdtwein,Subs. V 239
- di czwe thore ... zu halden vnd mit iren eigen amechtleuten vnd thorwertlen zu beseczen1347 Prag/CJMunBohem. 74Faksimile - digitalisiert im Rahmen von Czech Medieval Sources online
- wer amptman und pfleger von unsern und des reiches wegen auf der purch sey1347 Nürnberg/MGConst. VIII 356Faksimile - digitalisiert im Rahmen des Projekts dMGH
- 1357 BremUB. III 73
Faksimile - digitalisiert von der Staats- und Universitätsbibliothek Bremen
- 1370 HoyerUB. I 134 nr. 207
Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- unse ammechtlude, de dat orlege vorstan1378 HHalberstUB. IV 208 nr. 2898Faksimile - in Google Books
- jegen de staed to Emeden, eren hofftman off amptmaen des slotes1434 OstfriesUB. I 400 nr. 438Faksimile - digitalisiert in Kooperation mit der Universitätsbibliothek Heidelberg
- das her keynen amptman adir burggrafe yn dem konigreiche wisse den her gesatczt habe, anders denne eynen Bohemen1438 Anton,Beitr. 73Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
B
Eingesessener eines Amtes
- es hat kein amptmann den andern zu verpieten1489 WillisauAmtR. 96Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- es soll ouch ein amptman vor dem frömbden nächeren kouf habenoJ. SchweizId. IV 251Faksimile - digitalisiert in der Onlineversion des Schweizerischen Idiotikons
- Doornkaat-Koolman I 33
C
Handwerks-, Zunftgenosse
- von gude dat men ammetluden deit to makende1270 HambStR. 32Faksimile (ca. 359 KB)
- 1280 CoutBruges I 236
Faksimile - im Internet Archive
- ock sal menn ehme nicht tholatenn tho arbeidende an sinem ampte, he hebbe denn de geselschup der amptlude erworwenn1294 Hapsal/RigaStR. 16Faksimile (ca. 136 KB)
- knokenhowere, schoworten, cramere unde alsedane ammechteslude1403 HildeshUB. III 49 nr. 106Faksimile - digitalisiert von der ULB Düsseldorf
- ysset ok, dat eyn amptman darsulvest eyn copman wesen wil, so schal he synes amptes vortyen1417 HanseRez. VI 384Faksimile - in der Digitalen Bibliothek Mecklenburg-Vorpommern
- item von den ammechtluten, daz eyn iczliches nicht mer den eyn ammecht triben sal1419 Marienburg/AktStPr. I 330
- hantwercker edder eyn amptmann1425? Hach,LübR. 447Faksimile (ca. 184 KB)
- 1485 RevalStR. II 17
Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- ok schal neyn amptman kopenschup bruken edder dryuen1500 Nyrop,Saml. II 439
- dat ein jeder amptmann anders nichts dan sines gewonliken ampts ... finden schall1540 Demmin/PommMbl. 29 (1915) 20
- ambachtzman und frau1552 Siegburg/NrhAnn. 25 (1873) 111
- een ambachtz- off handtwerckzman1579 NijmegenStR. 176Faksimile (ca. 159 KB)
- allen ambtsleuten und handtwerkern und sonsten denen, so ... gemeine handtierung treiben1592 Münster/Schlüter,WestfProvR. I 146Faksimile - digitalisiert vom Münchener Digitalisierungszentrum (MDZ)
- amptbrieue, ennich amptboixlude angaendeoJ. NijmegenStR. 71Faksimile (ca. 160 KB)
- ammetman edder hantwordenoJ. Stieda-Mettig 314 (nr. 35, 5)Faksimile (ca. 37 KB)
--
übertragen im Deutschen Orden für die die Aufsicht über die Handwerksbetriebe führenden Ritter
- ampthlute: bagmeister, drapier, glogmeister, schumeister, schmedemeister, sniczmeister1420 MarienburgAusgabeb. 344
D
Familienname
- Conradi dicti Ammetman civis Wormaciensis1291 WormsUB. I 295 nr. 448aFaksimile - digitalisiert von der UB Heidelberg