Deutsches Rechtswörterbuch (DRW): Bauerschaft

Bauerschaft

fries. burskip, Nebenformen buir-, buurschip, boerscap, bur(s)schup, buerschuppe, bursc(h)af(f), borschap, bursc(h)op(p), burßcap, burscapium, bu(e)r-, bau(e)r-, pawr-, pür-, buwerschaft, bauernschaffe 

I bäuerliche Gemeinde, Dorfschaft

I 1 allgemein
  • homines de villis videlicet Scheme, Muhlen, Holthusen et omnes his collegiis id est burschad attinentes
    1187 OsnabrUB. I 310
  • to der selven wis betert en burscap [andere Lesart dorfschaft] der anderen
    1224/35 (Hs. 1369) SspLR. III 86 § 1
  • den schaden, den er von der burschaft hat
    1299 FürstenbUB. I 341
  • das pferd sol der baurschaft warten
    1353 GrW. VI 224
  • ut der burscap ghemenliken
    1380 Wigand,Beitr. 132
  • wy ghemene meente und buren der dryer buerschuppe 
    1426 OstfriesUB. I 305
  • des ghenen, den sy toehoeren in haer buerscap 
    1456 SneekStB. Art. 205
  • een buerschap hadde een gemene heerde
    1470 Richth. 271
  • die benanten drei pürschaften 
    1489 Tirol/ÖW. III 351
  • de sumetliken burn der burscap 
    1502 GrW. III 120
  • der burschop ... wortholder
    1552 HolstVierstUrt. 225
  • wir arme gemein und paurschaft 
    1626 Stieve,Bauernaufst. II 244
  • eine stadt, wiegboldt, kerspel, bauerschaft 
    1651 Schlüter,WestfProvR. I 169
I 2 Genossenschaft von Einzelhöfen, Teilgemeinde
  • wat vor karspel, dorper, burschoppe oder personen besher an ein ider gerichte gehoret
    1571 JbOldenb. 17 (1909) 266
  • ein district einzelner wohner heißt die bur, oder auch die bauerschaft 
    18. Jh. ZWortf. 13 (1911/12) 1 S. 42
-- insbesondere Dorf ohne Kirche
I 3 Ortsbürgerschaft
  • mit eime richtere unde mit einer gantzen burscap 
    1333 StendalUrt. 69
  • myt witscaph vnde mit gantzer wulbort vnser gemeynen burschap, iunck vnde alt
    1369 CDBrandenb. I 22 S. 451
  • wir die pawrschafft ... des dorffes
    1376 Indersdorf I 113 (nr. 267)
I 4 Gemeindeversammlung, -vertretung, -gericht
  • darna schal he vuldon dem rade vor de inninge und de burschop 
    1389 LünebZftU. 229
  • nullum tamen recipiendo ibidem in corpus sive collegium concivii sive burscapii 
    1392 InvNichtstaatlArchWestf. I 812
  • dat wy klegersche vurschreven haven ind vorder dan ghemeyn buerschapp gerechticht syn gewesen
    1427 Grafenthal UB. nr. 277
  • vmme globede, daz sy vor dy burschafft getan habin
    1435 HalleSchB. II 400
  • es sol auch di erber pawrschaft in der wochen drei stund geen auf die mietstat und betrachten der gemain nutz
    15. Jh. NÖsterr./ÖW. VII 733
  • am maientag soll man ain pauerschaft halten
    1532 Tirol/ÖW. IV 79
  • ain ungepotten paurschaft 
    1576 Tirol/ÖW. IV 222
  • wenn ein man sein gudt zuuorkauffen willens, so lasse ehr dasselbe vor der bawrschafft auffbieten
    1581 HagenLR. 8
  • zu der paurschaft zu piethen
    1711 Tirol/ÖW. IV 131
-- insbesondere Verhandlung
  • bis zu ent der pauerschaft oder des handels
    1532 Tirol/ÖW. IV 85 [uö.]
I 5 Gemarkung
  • de erve und gude in den kerspel van Geschen und in der burschapp van Tongerloe
    1300 CTradWestf. VI 48
  • die höfe ... die in die paurschafft außgemarktstain hetten
    1322 Foffa 1
  • in confinio, quod vulgariter burscap dicitur, Edestorpe
    1344 InvNichtstaatlArchWestf. II 217
  • curtis dicta N. in parrochia S. in burscapio Broke
    1346 InvNichtstaatlArchWestf. II 363
  • in der buirscap ende leeschap to Wene
    1362 InvNichtstaatlArchWestf. I 724
  • domum ... sitam in parrochia ... et in burschapio Liuwarderwolde
    1370 GroningenUB. I 424
  • in der burschup to Gronen gelegen
    1453 JbOldenb. 17 (1909) 292
  • in der burschop ... u. in der dorpburschop
    15. Jh. CTradWestf. III 103
  • in der baurschafft 
    1630 CTradWestf. V 124
II Landwirtschaftsbetrieb
  • ok vp dat dit hus aldus vri gheuen sy to der viccarie, so heft Ghert ene burscop weder maket an des huses stede, dar er nen was
    1354 MecklUB. XIII 424 nr. 7884
  • of een huysheer een buerschap [1567: burherschop] hadde, ende hadde anders niemant, die mach wesen godinges vry
    1470 Richth. 270
  • of ene hadde een denstknecht, de hy behvole syn buerschap [1567: bueherschap]
    1470 Richth. 270
III
  • keme de herde wech und men pandet dat vehe gantz, tom meisten, edder alleine eine burschop, dat sind 20 stucke edder 10 hövede und ein stötend rind ... 10 stucke (vehe) und dat stötende rind het ok eine burschop 
    vor 1531 RügenLR. Kap. 141 § 10
IV Gesamtheit der Bauern

IV 1 allgemein
  • do zugen uz die von Aichach und grozziu burschaft und auch edel lüt
    1388 AugsbChr. I 82
  • der bawrschafft unsers landtgerichts
    1474 KitzbühelStR. 85
  • noch dem itzt inn der enntborung der bawerschafft das closter zu Ilßennburgk gesturmbt
    1525 IlsenburgUB. II 184
  • anderer herrschafften und oberkeiten bawerschafften 
    1525 Mone,QS. II 17
  • die bürgerschaft auch bauernschaffe gemeiner-statt zuegehörig
    1543 MHungJurHist. V 2 S. 35
  • die Augspurgische confessionsverwandte für die ihrer religion zugethane bauerschaft auf dem lande begehrt
    1649 Lünig,RA. XIII 207
  • von wegen der versammelten bauerschaft 
    oJ. Artt.d.Bauern 9
IV 2
als Teil einer Gemeinde
  • die bauerschaft erinnert, ihre andere mitburger durch allzu hoch ansezendes bauerlohn nicht zu steigern
    18. Jh. WürtLändlRQ. II 540
IV 3 Gesamtheit der Hintersassen einer (geistlichen) Herrschaft
  • khain ir [des Klosters] paurschafft [soll] erbrecht auf iren güettern ... haben
    1437 MBoica XIV 293
  • gemaine pawrschafft ... dem kl[oster] ... angehörig
    1551 Indersdorf II 286 (nr. 1970)
  • Inama,WG. III 1 S. 54
V Bauernstand
  • wie viell darunter vom adl. burgerschafft oder bauernschafft gewesen
    1573 Chorinsky
  • daß die bauerschaft lang vor dem adel ... sich zu Christo bekehret
    1668 Fugger,Ehrensp. III Kap. 5
  • in Tyrol ... wird ... die angesessene bauerschafft in den fünften stand gebracht
    1675 Abele,Unordn. V 133
-- zuweilen: gemeines Volk
  • Lexer I 398
VI Bürgerrecht
  • Vastrat [de Utzricht] gildam et burscaf 
    1180 KölnSchrUrk. II 17
  • volumus eciam, quod nullus sarcire debeat, nisi primo acquisierit id quod dicitur burscaph 
    1288 Fidicin IV 5
  • jus civium in civitate nostra quod burschap vulgariter appellatur
    1296 BremUB. I 549
  • orer eninge unde unser burschup enberen
    1313 HildeshUB. I nr. 650
  • de burscap ghewunnen
    1318 BrschwUB. I 31
  • by der beholdinge siner gulde und burschap 
    1350 CDBrandenb. I 3 S. 381
  • vmme de burschop, dat se ene vntfanghen hebben tu eneme borgere
    1353 Lasch,NdStB. 28
  • 1441 Toeppen,ElbingAnt. 54
  • bur vnd burger, varet ere enwech ... so ist syn burschafft uße
    1448 Haltaus 2196
  • der nicht burgerrecht hat oder die pauerschafft gewonnen
    1589 CDBrandenb. I 2 S. 176
  • begereden int burschop tho wesen
    1692 HelgolGerProt. 2f.
  • huilken bursckaff skall windæ, han giuæ abbeden vi grot
    oJ. Kalkar,Ordb. I 303
  • buurschappe ... opgheseydt
    oJ. Kennemerland 300
VII Bürgerpflicht, -abgabe
  • de bvumestere scolet ut vorderen ... der stad tins, burscap, inninghe, broke, lakentolne
    1358 HannovStR. 328
  • wi ratmanne ... bekennen ... dat wi ... fryheit gegeuen hebben an oreme huse vnd houe ... an schote vnd an waken ... vnd an allerleie ander burschaft vnd gerechticheit der stede
    1383 Fidicin II 88
VIII Bürgergut
  • gyft sick eyn lantman edder lantvrowe in de stat unde maket hir brutlacht, alle ere gud, beide hus und erde, bynnen unde buten der stat, scal wesen burscop unde aver eyn unde delent evene entweyg
    1492 FlensburgStR. Art. 11 (S. 63)
IX Stadtbezirk
  • de van der meynheit wegen in deme rade sitten, schullen spreken mit dren uthe jowelker burschuppe, de de meynheit dar to kesen
    1436 HildeshUB. IV 264
  • ende waert dat zij [die meenwiven] buten den afterstraten in enigen anderen buerscappen ofte straten ghinghen in ghelagen ... zoe moch men hem ofpanden
    1442 UtrechtRBr. I 381
  • haben wir vnser stait Grebinsteyn naich lobelichem herkommen anderer vnser stedde in dry burschafte tailen lassen
    1488 Brinckmeier I 439
  • es sollen die viertte gekohren werden vier bedarvede fromme mans, auss jedere bawrschafft einer
    1578 Richter,Paderb. I Anh. 150
  • [Stadt Rheinberg] bestehet in zweien bauerschaften 
    17. Jh. Wittrup,RheinbergRG. 76
  • Gengler,StRA. 56
-- im Friesischen ist das Wort mit Bürgerschaft vermischt

unter Ausschluss der Schreibform(en):
unter Ausschluss der Schreibform(en):